Kolon (kalın bağırsak) ve rektal kanser taraması nedir?

Günümüzde dünyada en sık gözlenen 3. kanser ve en sık ölüme neden olan 2. kanser olan kolorektal kanser (KRK), genellikle polip adı verilen kanser öncülü olan, içinde kanser hücrelerinin oluştuğu, anormal oluşumlardan köken almaktadır. KRK taraması da bu oluşumların saptanması amacıyla yapılan testlerdir. Hedef, bu polipleri bulup, kanser oluşmadan çıkarmaktır. Ayrıca, eğer kanser oluşmuşsa da yayılımını önlemek ve tedavi imkanını belirlemek için kanser odağını saptamak ve parça almak amacıyla da testler yapılmaktadır.

Kalın bağırsak sindirimin en son kısmını oluşturur. Bu bölgenin taranmasına kullanılan isim de tıp dilinde kolorektal (kolon ve rektal) kanser taraması olarak geçmektedir.

Çalışmalar taramaların kalın bağırsak kanserinden ölüm riskini azalttığını göstermiştir. Değişik tarama testleri mevcuttur. Bu yazımda bu testlerin avantajları ve dezavantajlarından bahsedeceğim.

Kolon kanseri taramasında kullanılan testler nelerdir?

1) Kolonoskopi: Kolonoskopi doktorun tüm kalın bağırsağı görmesine olanak sağlar. Kolonoskopiden önce mutlaka bağırsak temizliği yapılmalıdır. Bunun için doktor tarafından kişiye birkaç gün önceden başlanan bir diyet ve ishal yapıp bağırsak temizliği yapan ilaçlar verilir. İşlem esnasında genelde yüzeyel bir sakinleştirici ilaç uygulaması ile hastanın işlem sırasında oluşabilecek rahatsızlık hissi önlenir. Daha sonra doktor makattan ince bir endoskopik tüp ile girerek bağırsakları detaylı olarak inceler. Ayrıca cihazın içinde işlem kanalı olduğu için, işlem kanalından kullanacağı instrumanlar ile işlem esnasında saptanabilecek kansere yol açabilecek polipleri çıkarır. Daha sonra bu parçalar incelenmek üzere patolojiye gönderilir.
a. Avantajları: Çok ufak polipler bile saptanıp, işlem esnasında çıkarılabilir (şekil 1). Bu test net ve tam sonuç verir. Kanseri belirgin olarak azalttığı gösterilmiştir. Eğer aşağıda belirtilen diğer tarama testlerinde anormal sonuç saptanırsa da, takip eden işlem olarak yine kolonoskopi yapılması gerekir (gerek tanı gerekse tedavi için). Eğer kolonoskopi tarama için ilk test olarak yapılırsa, genelde başka ek bir teste ihtiyaç duyulmaz.
b. Testin dezavantajları: Kolonoskopinin bazı riskleri olabilir. Kalın bağırsak içinde kanama veya yırtılmaya neden olabilir, ancak bu binde 1 den az insanda olur. Aynı zamanda, Kolon temizliği yetersiz olabilir, bu da polip atlama riskine neden olur. Bu durumda tekrar kolonoskopi yapılması gerekir. Ek olarak, test sonrası işlem yapılan insan araba kullanamaz (anestezi almışsa) veya çalışamayabilir. Bazı durumlarda doktor kapsül kolonoskopi yapabilir. Bunda özel bir hap boyutunda kapsülün yutularak yaptığı fotoğraf çekimlerinin değerlendirilmesi metodu kullanılmaktadır. Ancak normal kolonoskopi gibi tüm kolonu değerlendirme imkânı vermez.

Şekil 1: Kolonoskopi esnasında polip çıkarılmasının şematize edilmesi. Polipler normal kalın bağırsaktan genellikle dışarı doğru uzanım göstermektedir. Eğer işlem esnasında bu şekilde polip saptanırsa snare ismini verdiğimiz özel bıçaklarla kesilerek çıkarılır. Bu sayede polip içinde kanser oluşumu önlenmiş olur.

2) BT kolonografi (sanal kolonoskopi/BTK): Bilgisayarlı tomografi ile yapılan polip ve kanser arama testidir. Hazırlığı kolonoskopi ile benzer şekilde yapılır.
a. Testin avantajları: Herhangi bir anesteziye gerek kalmadan bütün kolonu değerlendirme imkanı sağlar
b. Dezavantajları: Eğer kalın bağırsakta polip veya kanser saptanırsa, takip eden süreçte kolonoskopi yapılması gerekir. BTK bazen sorun var dese bile sağlıklı olabileceği gözlenmiştir. Yani yalancı pozitif çıkma ve sonrasında gereksiz kolonoskopi yaptırma riski var. Ayrıca tabanda kabarık olmayan poliplerin ve milimetrik poliplerin atlanma olasılığı da mevcuttur. Ek olarak, işlem esnasında radyasyona maruz kalınmaktadır. Test için kolonoskopiye benzer temizlik uygulanmaktadır ve pahalı bir prosedürdür.

3) Gaitada gizli kan (GGK) testi: Dışkıda kan varlığını araştıran bir testtir. Kanserler ve polipler kanayabilir ve test esnasında polipten kanama varsa test pozitif saptanabilir. Tuvalette dışkılama esnasında örnek alınır ve özel bir kapa konur.
a. Avantajları: Bağırsak temizliğine gerek yok. Ucuz, prosedürel işlem gerektirmez
b. Dezavantajları: Polipleri saptama oranı düşük, bu testler bir sıkıntı olmasa bile yalancı pozitif çıkabilir. Eğer pozitif çıkarsa doktor genellikle takip eden süreçte kolonoskopi ister.

4) Sigmoidoskopi: Kolonoskopiye benzer bir testtir. Kısa kolonoskopi olarak da bazı doktorlar tarafından tanımlanır. Kolonoskopide tüm kalın bağırsak incelenebilirken, bu testte kalın bağırsağın sadece makata yakın olan kısmı değerlendirilebilmesi farklı olan kısmıdır (şekil 2). Bu testten önce incelenecek bölümün temizliği için makattan bir lavman uygulaması yapılmalıdır. Bu test için herhangi bir anesteziye gerek olmamakla birlikte, bazı merkezlerde anestezili yapılmaktadır.
a. Avantajları: Sigmoidoskopi incelenen bölgelerde polipleri saptama ve çıkarma imkanı sağlar. Hiçbir tarama yapılmayan insanlara göre kalın bağırsak kanserini azalttığı gösterilmiştir.
b. Dezavantajları: Kalın bağırsağın diğer kısımlarında polip veya kanser olasılığını atlama olasılığı mevcuttur. Eğer rektosigmoidoskopi esnasında polip saptanırsa, ardından diğer bölgeleri değerlendirmek için kolonoskopi yapılması gerekmektedir.

Şekil 2: Kolonoskopi ve rektosigmoidoskopi işleminin şematize edilmiş hali. Yeşil olarak belirlenen bölge rektosigmoidoskopide değerlendirilebilen kalın bağırsak alanlarını şematize etmektedir.

5) Dışkıda DNA testi (Fekal immünokimyasal test (FIT)): Dışkıda kanser genetik belirteçleri araştırılır. Bu testte dışkı toplanıp laboratuvara gönderilir.
a. Avantajları: Bağırsak temizliğine veya herhangi bir prosedüre gerek yoktur. Eğer kanser yoksa GGK’ya göre daha nadir yalancı pozitiflik olur. Bu daha az kolonoskopi yapılmasını sağlayabilir
b. Dezavantajları: Bütün dışkının toplanması ve gönderilmesi biraz hoşnutsuzluk yapmaktadır. Ayrıca anormal sonuç gelmesi durumunda takiben genellikle kolonoskopi yapılmaktadır. Günümüzde kandan bakılan tarama testlerinin güvenilirliği düşük olduğundan önerilmemektedir.

Bu testlerden hangisini yaptırmalıyım?

Bunun kararını doktorunuz ile vermenizde fayda olacaktır. Yaşınız, klinik durumunuz ve gereklilik bakımından doktorunuz size test konusunda yardımcı olabilir.

Kalın bağırsak kanseri taraması kimlere yapılmalı?

Günümüzde önerilen tarama yaşı, eğer kişinin hiçbir şikayeti yoksa, 45 olarak belirlenmiştir. Yani 45 yaşından sonra taramaya başlanmalıdır. Eğer yüksek riskli grupta bir kişi ise (ailede kalın bağırsak kanseri, açıklanamayan kansızlık, kilo kaybı, iltihabi bağırsak hastalığı varlığı vb) o zaman daha erken yaşlarda başlanabilir. Çoğu insanda da yaklaşık 75 yaş civarı veya en son 85 yaşında tarama sonlandırılır.

Ne kadar sıklıkla tarama yapılmalıdır?

Bu sıklık günümüz yönergelerine göre belirlenmiş olmakla birlikte, bireye ve yapılacak teste göre kişiselleştirilmektedir. Yüksek riskli bireyler daha sık takip edilmelidir.

Eğer yüksek risk yoksa, aşağıdaki şemadan biri veya birkaçı kombine halde seçilebilir:

• Kolonoskopi: Her 10 yılda bir
• BT kolonografi her 5 yılda bir
• GGK her sene
• Sigmoidoskopi her 5-10 yılda bir
• Dışkı DNA testi her 3 yılda bir (ancak takip süresi daha netlik kazanmamıştır.

Herkese sağlıklı günler dilerim